Hartenwens: een thuis voor iedereen

Onze Alternatieve Septemberverklaring focust op de harde politiek rond wonen. Ze verscheen in De Morgen en op DeWereldMorgen op 27/9. 

Wat haalt een huurpremie uit als ze niet wordt uitgerold? Wat helpt het de woonbonus te schrappen zonder volop te investeren in sociale woningbouw? Geeft Vlaanderen, als het om het grondrecht op wonen gaat, de droom voor gedeelde menselijkheid op? Grondrechten zijn geen naïef, onhaalbaar project maar de eerste garantie op wat we ‘onze rijkdom’ noemen.

In Vlaanderen wonen zou moeten voelen als thuis. Rust, warmte, veiligheid, ruimte voor jezelf: dat is de droom die we delen voor waar we wonen. Maar hoe en waar je woont, geldt in Vlaanderen als een strikt individueel probleem. Is de wachtlijst voor een sociale huurwoning te lang? Dan ga je maar particulier huren of kopen. Kun je dan niet in de stad blijven wonen wegens onbetaalbaar? Dan verhuis je maar lekker naar een uithoek. Vind je daar ook geen betaalbare energiezuinige woning? Dan ben je te kieskeurig.

In Vlaanderen kost een huis kopen gemiddeld 322.000 euro.[i] Een appartement huren kost gemiddeld 644 euro.[ii]Bijna 170.000 huishoudens staan op de wachtlijsten voor een sociale woning.[iii] Nog eens 80.000 huishoudens zijn niet ingeschreven maar hebben er wel recht op.[iv] Die mensen moeten dikwijls in een private huurwoning zien te overleven. De helft van de private huurders betaalt nu eenmaal meer dan een derde van het gezinsinkomen aan huur alhoewel bijna de helft van de private huurwoningen van slechte kwaliteit is.[v] Die situatie vraagt dringend om maatregelen en sociale en ecologische investeringen, in de private en sociale huurmarkt.

Op vragen daarover in het Vlaams Parlement maakte de minister van Wonen zich sterk dat de woningmarkt nu vooral nood heeft aan stabiliteit. Daarom zal hij geen verdere initiatieven nemen: “Het verleden heeft ons geleerd dat het zelden een goed idee is om de markt te corrigeren,” zei hij. Waarom is hij als minister dan nog nodig? Wat hij “stabiliteit” noemt, komt in realiteit neer op een verdere grondverzakking onder het recht op wonen. Het laissez-fairetiert al even welig als de leegstand. Heeft Vlaanderen daarom de verplichting om leegstand per gemeente te registreren geschrapt? Is dat de Vlaamse manier van verantwoordelijkheid nemen? Al evenmin zijn er cijfers over het aantal Vlaamse daklozen.

Twintig jaar geleden was het woord ‘volkshuisvesting’ nog in voege. Vandaag blijven alleen de woorden ‘woningmarkt’ en ‘immobiliënmarkt’ over. Het verraadt veel: de overheid gaf de woonsleutels aan de beleggers en makelaars, aan ‘de onzichtbare hand’ van de markt. Als de vrije sector maar groot genoeg was, zou hij vanzelf betaalbaar worden. Maar zo werkt het niet, blijkt nu wel. De wooncrisis in de buurlanden bevestigt dat.

Wat de minister niet ziet, is de schaal waarover het hier gaat: 300.000 energieverslindende, slechte en ongezonde huurwoningen,[vi] een kwart miljoen huishoudens met recht op een sociale woning die er niet is.[vii] Wat hij niet ziet is de stress om van de ene naar de andere tijdelijke woning te moeten trekken, zonder zich te kunnen settelen. De sociale factuur daarvan valt veel hoger uit dan wat het kost om alle huishoudens de woonkansen te bieden waar ze recht op hebben.

Sociale professionals en middenveld- en welzijnsorganisaties zoals het Vlaams Huurdersplatform, het Netwerk tegen Armoede, de Huurdersbond, Welzijnszorg, Samenlevingsopbouw en CAW maken zich zorgen. Wij willen een goede thuis voor iedereen. Daarom kiezen we voor een andere koers. Met de mensenmaat als norm. Met een drastisch groeipad voor sociale woningen en met een krachtig optreden tegen de huisjesmelkers. Daarbij dringt de brede uitrol van de huurpremie zich op: breng de wachttijd ervoor terug van vier naar één jaar. Dan krijgen tienduizenden gezinnen de financiële ruimte om de huur betaalbaar te houden.

Schaarste betekent concurrentie en die zorgt voor uitsluiting en discriminatie. De Vlaamse regering besliste voortaan voor sociale woningen voorrang te geven aan mensen met een ‘lokale binding’. Wie de voorbije 10 jaar minstens 5 jaar onafgebroken op het lokale grondgebied verbleef, springt over de andere wachtenden. Wie vaak moet verhuizen, – en we weten: mensen in armoede verhuizen het meest – maakt daardoor vrijwel geen kans meer. Ook nieuwkomers worden zo uitgesloten. Het nieuwe systeem vermindert ook de kansen op versnelde toewijzing voor mensen met een extra of acute kwetsbaarheid. Het zal voor nog meer dak- en thuisloosheid zorgen.

Vlaanderen als een plek van gedeelde menselijkheid? Stress en burn-out, klimaat, luchtkwaliteit, files en wachtlijsten: voor veel wezenlijke zaken drijven we van het menselijke weg. Er is geen geld, horen we dan. Wellicht is dat nog de eerste knop die om moet: het idee dat verandering niet te betalen valt. Er is wel geld. Het ligt er maar aan hoe we met al het geld omgaan en met alle menselijk kapitaal.

In Vlaanderen wonen kan voelen als thuis. Rust, warmte, veiligheid, ruimte voor jezelf – en dat voor iedereen: het is mogelijk. Daarvoor willen wij gaan. Voor een Vlaanderen dat staat als een huis in zijn overtuiging dat elke inwoner een betaalbare en gezonde woning waard is, gebouwd op het stevige fundament van Artikel 23 van de Belgische grondwet: “Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden”, dankzij onder meer “het recht op een behoorlijke huisvesting.”

Voor het grondrecht op wonen kunnen we op het Brussels Barricadenplein een signaal gaan geven. Eind november steken we samen met Welzijnszorg lichtjes aan om het woon-onrecht aan te klagen. We laten verhalen over benarde woonsituaties groeien tot een collectief boek of een fototentoonstelling. Met de Woonzaak gaan we via juridische weg de Vlaamse overheid alsnog proberen te overtuigen de nodige maatregelen te treffen. En in januari en februari 2022 organiseren we mensenmeetings van Hart boven Hard om ervaringen over het recht op wonen uit te wisselen. Het is het prille begin van een brede beweging van onderuit voor een beter woonbeleid.

Hugo Beersmans is woordvoerder van de Woonzaak en gewezen administrateur-generaal agentschap Wonen Vlaanderen. Roel De Ridder is kernlid Hart boven Hard Limburg en verbonden aan faculteit architectuur en kunst (UHasselt) en faculteit architectuur (KU Leuven, campussen SintLucas Gent en Brussel). Zij schreven mee deze alternatieve septemberverklaring van Hart boven Hard.

Notes:

[i] Notarisbarometer, 7 juli 2021.

[ii] Persbericht Huurdersbond, ‘Huurprijzen bleven ook in 2020 verder stijgen’, 14 juni 2021.

[iii] Persbericht Vlaams minister van Wonen Matthias Diependaele, 30 juni 2021.

[iv] Persbericht Vlaams Huurdersplatform, 9 september 2021.

[v] VRTNWS, Opinie Hugo Beersmans, voorzitter van de Woonzaak, 18 februari 2021.

[vi] Mo*, ‘Na de klimaatzaak nu de woonzaak’, 12 mei 2019.

[vii] Sociaal.net, ‘Hervorming sociale huur duwt mensen in handen van huisjesmelkers’, 18 mei 2021.

Deze alternatieve Septemberverklaring verscheen in De Morgen en op Dewereldmorgen op 27/09/2021